بومی‌سازی علم در ایران دروغی است برای بودجه گرفتن
بسیار خوانده و شنیده‌ایم که تاسیس دارالفنون اولین مواجه سیستماتیک ایران با علم غربی و مدرن بوده، زیرا این مدرسه برای اولین بار به آموزش علوم مدرن مانند ریاضیات، فیزیک، شیمی، مهندسی، پزشکی و زبان‌های خارجی پرداخت، درحالی‌که نظام آموزشی سنتی ایران بیشتر بر علوم دینی و ادبیات، متمرکز بود.
ابراهیم آزادگان: پیوستگی علمی جهانی پدید آمده است و همه از دانشی که پدید می‌آید استفاده می‌کنیم و عنوان غربی برای علم، غلط است.علم یک توسعه جهانی است که باید ما خودمان را در جریان آن قرار دهیم. آن سنت‌های علمی ۵۰۰ سال گذشته ما حل شده در آنچیزی است که اکنون می‌بینیم و وارد علم مدرن شده است. بین تمام علوم بشری پیوستگی وجود دارد و ما باید خود را وسط بازی علمی قرار دهیم
بعد از مشروطه، نقدی که به دارالفنون وارد شد این بود که دانش خارجی را بسیار سطحی آموزش داده و تلاشی برای تطبیق آن با شرایط داخلی کشور نداشته است. در کتاب‌های تاریخی درباره تلاش‌های ساختار سیاسی و اجتماعی بعد از مشروطه در جهت هماهنگی علوم مدرن با نیاز‌های داخلی کشور و تاکیدی که آن زمان بر آموزش فنی و حرفه‌ای برای توسعه صنایع داخلی شده، روایت می‌شود. بعد از انقلاب اسلامی، کشور ایران در شرایط تحریم‌های مختلفی قرار گرفت و همین باعث شد تا جریان جدی‌تری برای توجه به بومی کردن علم در ایران راه بیافتد.
بومی‌سازی علم و فناوری یا علم و فناوری بومی؟
ابراهیم آزادگان، استاد فلسفه علم دانشگاه شریف در گفتوگو با آناتک در پاسخ به اینکه بهتر است به علم و فناوری بومی اتکا شود یا برای جریان بومی‌سازی علم و فناوری در ایران سرمایه‌گذاری شود، می‌گوید: «بومی کردن علم در ایران دروغ است و پشت آن بودجه گرفته می‌شود. واقعیت این است که علم غربی نیست، درست است که در ۲۰۰ سال گذشته علم در غرب توسعه پیدا کرده، اما علم از دو هزار سال گذشته در خاورمیانه رشد کرده و بسیاری از دانشمندان، علم را در شرق پایه گذاری کرده‌اند و سپس، در جریان نهضت ترجمه وارد اروپا شده است. بسیاری از دانشمندانی که در غرب کار می‌کنند ایرانی، هندی و چینی هستند. نتایج تحقیقات علمی دانشگاه‌ها چاپ می‌شود و همه می‌خوانند و در دانشگاه‌های شرق هم در دسترس و قابل استفاده است.»
وی می‌افزاید: «پیوستگی علمی جهانی پدید آمده است و همه از دانشی که پدید می‌آید استفاده می‌کنیم و عنوان غربی برای علم، غلط است. در یک دوره‌ای و در قرن ۱۸ علم در آلمان و انگلستان و فرانسه بیشتر رشد کرد، اما اکنون علم در دسترس همه است. برای مثال در زمینه هوش مصنوعی که چین طلایه‌دار آن بود، غرب ورود کرد. علم یک توسعه جهانی است که باید ما خودمان را در جریان آن قرار دهیم. آن سنت‌های علمی ۵۰۰ سال گذشته ما حل شده در آنچیزی است که اکنون می‌بینیم و وارد علم مدرن شده است. بین تمام علوم بشری پیوستگی وجود دارد و ما باید خود را وسط بازی علمی قرار دهیم نه اینکه دایم به ۵۰۰ سال قبل برگردیم که مثلا خواجه نصیرالدین طوسی می‌خواست چه کند و آن علم را در ایران توسعه دهیم.»
تاثیر دستاورد‌های علمی در جامعه ایران محسوس است
استاد فلسفه علم دانشگاه شریف درباره تاثیرگذاری دستاورد‌های علمی ایرانی در جامعه می‌گوید: «دستاورد‌های علمی در ایران، حداقل در صد سال اخیر که دانشگاه‌ها تاسیس شدند، تاثیر زیادی گذاشته است. پس از تاسیس دارالفنون و بعد از آن تاسیس دانشگاه تهران، شاهد افزایش و رشد کمی و تاحدودی کیفی دانشگاه‌ها بعد از انقلاب بوده‌ایم. در ۲۰ سال اخیر رشد وسیعی در دانشگاه‌ها و تحصیلات تکمیلی وجود داشته است.»
آزادگان می‌افزاید: «تاثیر رشد علمی ایران را می‌توان در زیرساخت‌های کشور دید، برای مثال رشد تولید برق در کشور ایران در مقایسه با ترکیه برابری می‌کند و از بسیاری کشور‌ها بیشتر است، باوجود مصرف بالای انرژی در ایران و ناترازی بالا که به دلیل سیاست‌های غلط در حوزه مدیریت انرژی و بهینه سازی است.همچنین صنایع ما وابسته به سیستم‌های مهندسی هستند، مانند صنعت خودروسازی؛ باوجود نارضایتی بالای مردم و اینکه ماشین‌های ایرانی کیفیت لازم را در مقایسه با کره و آلمان ندارند، اما در مقایسه با عربستان، ترکیه و ونزوئلا در این زمینه رشد خوبی داشته و این به دلیل رشد مهندسی در کشور ایران است.»
موانع سرعت بخشیدن به توسعه علمی ایران
استاد فلسفه علم دانشگاه شریف، با اشاره به اینکه تا حدی نظام فکری و علمی در جامعه تاثیر گذاشته و باعث رشد کشور شده، می‌افزاید: «با همه این تاثیرگذاری‌ها موانع جدی برای توسعه وجود دارد که باید برداشته شود. تعداد زیادی از فارغ التحصیلان دانشگاهی وجود دارند که افراد باهوش و توانمند هستند و می‌توانند وارد چرخه توسعه کشور شوند، اما موانع زیادی باعث شده این اتفاق نیافتد. ایران با یک میزانی از توسعه با شیب ملایم جلو می‌رود، اما اگر آن موانع برداشته می‌شد، می‌توانست بهتر باشد.»
وی می‌گوید: «از جمله این موانع که جدی است، نبود همکاری در سطح بین المللی است. برای توسعه علمی نمی‌توان در یک جزیره بسته کار علمی انجام داد و آن را به تکنولوژی تبدیل کرد. بهترین کشور‌های صنعتی مانند آلمان و فرانسه هم اگر خودشان را محدود کنند نمی‌توانند توسعه پیدا کنند، پس توسعه نیاز به روابط بین المللی دارد. برای آموزش و رقابت در جهت رشد به این مهم نیاز داریم. کشوری مانند چین وارد اقتصاد بین المللی شده است و توانسته خودش را رشد دهد و به جایی برسد که ماشین‌های چینی در اروپا هم قطار با صنعت تولید ماشین‌های اروپایی رشد کند. در ایران هم اگر بخواهیم صنایع رشد کنند نیاز به روابط بین المللی داریم. در سال‌های اخیر روابط بین المللی ایران رو به تضعیف بوده است، البته منظور من صرفا تحریم‌ها نیست بلکه پشتیبانی نکردن از یک روابط بین‌المللی توسعه گرا است.»
آزادگان: باید از محققین بخواهیم در کشور بمانند و این مهم مستلزم این است که برای فعالیت‌های پژوهشی بودجه مناسب تخصیص داده شود. دانشگاه‌های آمریکا اکنون میلیارد‌ها دلار بودجه پژوهشی دارند، در این شرایط ما می‌خواهیم به چه نتیجه‌ای برسیم!
آزادگان یکی دیگر از موانع سرعت بخشیدن به توسعه در ایران را نگاه محدود نسبت به گزینش آدم‌ها بیان می‌کند و می‌افزاید: «افرادی که همفکر یا هم عقیده هستند یا همراستا هستند انتخاب می‌شوند در حالیکه کشور باید برای همه سلیقه‌ها و عقاید باشد. همین باعث شده کشور‌های دیگر برای افراد توانمند ایرانی جادبه ایجاد کنند و شرایطی ایجاد کنند که همان استعداد ایرانی، مستقل از تفکرات سیاسی اش برای آنها کار می‌کند ولی ما این کار نمی‌کنیم. همین باعث می‌شود بسیاری از استعداد‌ها را بی جهت از دست بدهیم.»
با توجه ویژه به امر پژوهش از محققین بخواهیم در کشور بمانند
آزادگان با اشاره به مسیر پیشرفت و توسعه صنعت در کشور‌های آسیای جنوب شرقی می‌گوید: «باید از محققین بخواهیم در کشور بمانند و این مهم مستلزم این است که برای فعالیت‌های پژوهشی بودجه مناسب تخصیص داده شود. دانشگاه‌های آمریکا اکنون میلیارد‌ها دلار بودجه پژوهشی دارند، در این شرایط ما می‌خواهیم به چه نتیجه‌ای برسیم! چین و مالزی و کره جنوبی رشد کرده‌اند، دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه پکن به مراکز جهانی تحقیقاتی تبدیل شده‌اند و یا سیاست‌های دولتی متمرکز بر نوآوری و فناوری کره جنوبی این کشور را به یکی از قدرتمندترین اقتصاد‌های جهان تبدیل کرده است، ما باید خود را در این مسیر قرار دهیم.»
انتهای پیام/
